ในปัจจุบัน วัยรุ่นไทยต้องเผชิญกับความกดดันรอบด้าน ไม่ว่าจะเป็นการเรียน การแข่งขัน การปรับตัวในสังคม และความคาดหวังทั้งจากตนเองและคนรอบข้าง ส่งผลให้ปัญหาสุขภาพจิตเพิ่มสูงขึ้นอย่างรวดเร็ว โดยเฉพาะกลุ่มอาการที่เกี่ยวข้องกับ “โรควิตกกังวล” ซึ่งมีการรายงานเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญในช่วง 5 ปีที่ผ่านมา ปัญหานี้ไม่เพียงเป็นเรื่องของสังคมไทยเท่านั้น แต่ยังเกิดขึ้นทั่วโลก และถูกจัดว่าเป็นหนึ่งใน “ภัยเงียบของวัยรุ่น” ที่มักไม่ได้รับการวินิจฉัยหรือรักษาอย่างเหมาะสม
ความวิตกกังวลระดับหนึ่งเป็นเรื่องปกติในชีวิตประจำวัน แต่เมื่อใดที่ความรู้สึกวิตกกังวลนั้นรุนแรงขึ้น ควบคุมไม่ได้ กระทบต่อการเรียน การนอน หรือความสัมพันธ์ นั่นอาจเป็นสัญญาณของโรคในกลุ่ม “Anxiety Disorders” ซึ่งประกอบด้วยหลายโรคย่อย เช่น โรควิตกกังวลทั่วไป โรคแพนิค โรคกลัวสังคม โรคย้ำคิดย้ำทำ หรือแม้แต่โรค PTSD ซึ่งโรคทั้งหมดนี้สามารถเกิดขึ้นในวัยรุ่นได้ทั้งสิ้น และที่น่ากังวลยิ่งกว่านั้นคือ ส่วนใหญ่ไม่รู้ว่าตนกำลังป่วย และไม่สามารถขอความช่วยเหลือได้ทันที
โรควิตกกังวลทั่วไป (Generalized Anxiety Disorder – GAD)
➤ ภาพรวมของโรค GAD
โรควิตกกังวลทั่วไป (GAD) คือภาวะที่สมองเกิดความวิตกกังวลเกินความจำเป็น โดยไม่มีเหตุการณ์เฉพาะเจาะจงที่เป็นตัวกระตุ้น ผู้ป่วยจะคิดมาก คิดวน คิดไม่หยุด และมักเป็นกังวลกับสิ่งที่ยังไม่เกิดขึ้น เช่น การเรียน คะแนน ความสัมพันธ์ หรืออนาคตของตนเอง
➤ อาการสำคัญ
- กังวลตลอดเวลา ควบคุมไม่ได้
- หัวใจเต้นเร็ว
- ปวดกล้ามเนื้อ โดยเฉพาะคอ บ่า ไหล่
- นอนหลับยาก
- เหนื่อยง่าย
- ไม่มีสมาธิ
- กลัวคำตำหนิหรือกลัวทำผิดพลาด
วัยรุ่นจำนวนไม่น้อยตีความผิดว่า “ตัวเองเป็นคนคิดมาก” แต่จริง ๆ แล้วเป็นสัญญาณของโรค
- ➤ สาเหตุที่เกี่ยวข้อง
- พันธุกรรม
- ความเครียดสะสม
- การเลี้ยงดูที่เคร่งครัด
- ความคาดหวังสูงทั้งจากตนเองและครอบครัว
- สภาพแวดล้อมในโรงเรียน
- ➤ กลไกสมองที่ผิดปกติในโรค GAD
- การทำงานของ อะมิกดาลา (Amygdala) สูงกว่าปกติ ทำให้รู้สึกกลัวง่าย
- สารสื่อประสาท GABA ทำงานลดลง ทำให้สมองผ่อนคลายยาก
- ระบบโดปามีนและเซโรโทนินเสียสมดุล
- ฮอร์โมนความเครียด คอร์ติซอล สูงอย่างต่อเนื่อง
- ➤ การรักษา
- การทำ CBT
- จัดการความเครียด
- ออกกำลังกาย
- ใช้ยาในบางราย เช่น
- SSRIs
- SNRIs
- Buspirone
โรคตื่นตระหนกเฉียบพลัน (Panic Disorder)
➤ โรคแพนิคคืออะไร
โรคแพนิคเป็นภาวะสมองที่ทำให้เกิดอาการตื่นกลัวเฉียบพลันรุนแรง ไม่มีสาเหตุชัดเจน ร่างกายตอบสนองเหมือนกำลังเผชิญอันตราย ทั้งที่สถานการณ์จริงไม่มีอะไรคุกคาม โดยมักเกิดในวัยรุ่นตอนปลายถึงวัยผู้ใหญ่ตอนต้น
อาการแพนิคที่พบบ่อย
- หายใจไม่ออก
- เหมือนกำลังจะตาย
- เจ็บหน้าอก
- มือเท้าชา
- เวียนหัว
- ใจเต้นเร็วมาก
- กลัวล้มหมดสติ
➤ ทำไมวัยรุ่นเป็นมากขึ้น
ความกดดันทางการเรียน , โซเชียลมีเดีย , นอนหลับไม่เพียงพอ , กาแฟ เครื่องดื่มชูกำลัง
➤ กลไกสมองในโรคแพนิค
- สมองตีความ “สัญญาณเล็กน้อย” เป็น “ภัยใหญ่หลวง”
- สมองส่วน Amygdala ตื่นตัวสูงผิดปกติ
- การควบคุมการหายใจผิดสมดุล ทำให้เกิดภาวะ Hyperventilation
➤ การรักษาโรคแพนิค
- CBT
- เทคนิคการหายใจ
- ยา SSRIs
- ยากลุ่มลดการเต้นของหัวใจในบางกรณี เช่น Propranolol
- ยากลุ่ม Benzodiazepines (ใช้เฉพาะกรณีจำเป็นและระยะสั้น)
โรคกลัวสังคม (Social Anxiety Disorder)
➤ โรคนี้คืออะไร
โรคกลัวสังคมทำให้วัยรุ่นรู้สึกกลัวสถานการณ์ที่ต้องพบปะผู้คนอย่างมาก เช่น การพูดในที่ประชุม การออกไปเจอเพื่อนใหม่ การสอบสัมภาษณ์ หรือแม้แต่การทักทาย
- ➤ อาการที่พบบ่อย
- หน้าแดงง่าย
- ใจสั่น
- กลัวถูกมอง
- กลัวทำผิดพลาด
- เลี่ยงเข้าสังคม
- ➤ ผลกระทบในวัยรุ่น
- ขาดเรียน
- คะแนนลด
- แยกตัว
- มีโอกาสซึมเศร้าแทรกซ้อน
- ➤ สมองผิดปกติอย่างไร
- ความไวของ Amygdala ต่อ “สายตาคนอื่น” สูงเกินปกติ
- ระบบประมวลข้อมูลทางสังคมในสมองผิดสมดุล
- เซโรโทนินต่ำ
- ➤ การรักษา
- CBT เฉพาะทาง Social Anxiety
- Exposure Therapy
- ยา SSRIs
- การฝึกทักษะเข้าสังคม
โรคย้ำคิดย้ำทำ
(Obsessive-Compulsive Disorder – OCD)
➤ โรค OCD คืออะไร
โรคย้ำคิดย้ำทำคือภาวะที่สมองเกิดความคิดรบกวนซ้ำ ๆ (Obsession) และทำให้ผู้ป่วยต้องทำพฤติกรรมบางอย่างซ้ำ ๆ (Compulsion) เพื่อบรรเทาความกังวล เช่น ล้างมือ วนเช็กประตู หรือคิดภาพไม่เหมาะสม
➤ อาการย้ำคิด
กลัวเชื้อโรค กลัวทำคนอื่นเดือดร้อน กลัวสิ่งไม่เป็นสิริมงคล
➤ อาการย้ำทำ
ล้างมือวันละหลายสิบครั้ง ตรวจประตูหรือเตาแก๊สซ้ำ ๆ จัดของให้สมมาตร
➤ กลไกสมองที่เกี่ยวข้อง
- วงจรสมอง Cortico-striatal-thalamo-cortical ผิดปกติ
- สารเซโรโทนินต่ำ
- สมองติด “ลูปความคิด” ที่ปิดไม่สนิท
➤ การรักษา
- การบำบัดแบบ ERP (Exposure and Response Prevention)
- SSRIs ขนาดสูง
- การทำงานร่วมกับนักบำบัดหลายสาขา
โรคเครียดหลังเหตุการณ์รุนแรง (Post-Traumatic Stress Disorder – PTSD)
➤ PTSD ในวัยรุ่นคืออะไร
เป็นภาวะที่เกิดหลังเผชิญเหตุการณ์รุนแรง เช่น การถูกทำร้าย การสูญเสีย การถูกกลั่นแกล้งรุนแรง อุบัติเหตุ หรือความรุนแรงในครอบครัว
➤ อาการของ PTSD
- Flashback เหมือนเหตุการณ์เกิดซ้ำ
- ฝันร้าย
- หลีกเลี่ยงสถานที่หรือคนที่เกี่ยวกับเหตุการณ์
- ไวต่อเสียงดัง
- ระเบิดอารมณ์ง่าย
- ➤ สมองเปลี่ยนไปอย่างไร
Hippocampus หดตัว ทำให้ความจำผิดเพี้ยน
Amygdala ตื่นตัวสูง
ระบบประมวลความปลอดภัยเสียสมดุล
➤ การรักษา
- Trauma-focused CBT
- EMDR
- ยา antidepressants
- เพลงบำบัด ศิลปะบำบัด
กลไกการทำงานของสมองในโรคกลุ่มวิตกกังวล
1. Amygdala (ศูนย์ประมวลความกลัว)
ทำงานมากเกินไป ส่งสัญญาณเตือนภัยบ่อย
2. Prefrontal Cortex (ควบคุมเหตุผล)
ทำงานลดลง จึงควบคุมอารมณ์และความกลัวไม่ได้
3. Neurotransmitters
- GABA: ลดลง ทำให้ผ่อนคลายไม่ได้
- Serotonin: ผิดสมดุล เกี่ยวกับอารมณ์
- Dopamine: ทำงานผิดเพี้ยน กระทบแรงจูงใจ
- Norepinephrine: ทำให้ตื่นตัวมากเกินไป
4. ระบบพลังงานในสมอง
วัยรุ่นขาดวิตามินหรือแร่ธาตุ เช่น
- แมกนีเซียม
- วิตามินบีรวม
- L-theanine
- กรดอะมิโนที่ใช้สร้าง GABA
ทำให้ความวิตกกังวลแย่ลง
การรักษาโรคในกลุ่มลดวิตกกังวล
1. ยากลุ่ม SSRIs / SNRIs
ใช้ระยะยาว ปรับสารเซโรโทนินและนอร์อิพิเนฟริน
2. Benzodiazepines
ลดอาการเฉียบพลัน (ใช้ระยะสั้นเท่านั้น)
3. Buspirone
ลดกังวลเฉพาะ GAD
4. CBT คือวิธีที่ดีที่สุด
แก้ที่ความคิดและรูปแบบพฤติกรรม
5. การดูแลตนเอง
- นอนให้พอ
- จำกัดคาเฟอีน
- ออกกำลังกาย
- ฝึกหายใจ
- โภชนาการดี เพื่อสมดุลเคมีสมอง
วิธีป้องกันโรควิตกกังวลในวัยรุ่น
- สร้างความสัมพันธ์ที่ปลอดภัยในครอบครัว
- สนับสนุนความสามารถ ไม่เน้นการแข่งขัน
- ให้เวลาพักผ่อนเพียงพอ
- ฝึก mindfulness
- ตรวจสุขภาพจิตปีละครั้ง
สรุป
โรคในกลุ่มลดวิตกกังวลเป็นภัยเงียบที่พบมากในวัยรุ่น โดยเฉพาะจากความเครียด การเรียน โซเชียล และความกดดันทางสังคม หากไม่ได้รับการรักษา อาจนำไปสู่โรคเรื้อรัง เช่น ซึมเศร้า การทำร้ายตนเอง หรือคุณภาพชีวิตลดลง แต่หากได้รับการช่วยเหลือปัญหาทุกอย่างสามารถดีขึ้นได้มากกว่า 90% ด้วยการรักษาที่ถูกต้อง
หากมีความสงสัยเกี่ยวกับอาการที่เป็นอยู่ สามารถปรึกษาเภสัชกรได้โดยตรงพร้อมสั่งยารักษา โดยแอดไลน์ @733khpqc หรือ Scan QR CODE โดยกดลิงค์ที่ข้อความนี้ได้เลยค่ะ